مکانیزم هوشیاری در مغز که یکی از اسرارآمیزترین خصوصیات انسانهاست با متمرکز شدن محققان بر روی هشت سوال کلیدی درباره آن با شتابی شگفت انگیز در حال آشکار شدن است.
به گزارش پایگاه فراخوانهای علمی پژوهشی کشور، هوشیاری در حال حاضر یکی از آشنا ترین و مرموز ترین ویژگی های حیات انسان به شمار می رود و بر همین اساس دانشی جدید درباره هوشیاری در حال آشکار ساختن اساس بیولوژیکی این پدیده است.

مکانیزم طبیعی هوشیاری در انسان که زمانی فراتر از محدوده دانش بشر به شمار می رفت، اکنون به واسطه عصب شناسان درحال آشکار شدن است، این دانشمندان با متمرکز شدن بر روی 8 سوال کلیدی در حال آشکار سازی اسرار مکانیزم هوشیاری در انسان هستند:

1- کدام مناطق حساس مغز به هوشیاری اختصاص دارند؟

مغز متشکل از 90 میلیارد نورون است که تعداد اتصالات میان آنها هزاران برابر بیشتر از تعداد نورونها است. با این همه هوشیاری به معنی داشتن تعداد زیادی نورون نیست. برای مثال مخچه که بیش از نیمی از نورونهای مغز را در خود دارد در هوشیاری چندان نقشی ندارد. اکنون محققان می دانند که هوشیاری با شبکه های ویژه ای در مناطقی از قشای مغز و تالاموس در ارتباط است. بعضی از این مناطق برای تعیین میزان هوشیاری از اهمیت بالایی برخوردارند در حالی که بعضی دیگر از آنها در ایجاد محتوی هوشیاری نقش دارند. موضوعات مهم در حال حاضر نقش لوبهای به هم متصل و پیشین مغز و اهمیت جریان اطلاعات میان این مناطق است.

2- مکانیزمهای بیهوشی عمومی چیست؟

یکی از شیوه های کارامد برای مطالعه بر روی یک پدیده مطالعه بر روی عواقب ناپدید شدن آن پدیده است. بیهوشی عمومی می تواند به واسطه مواد مختلفی ایجاد شود اما نتایجی مشابه، یعنی از دست رفتن کامل هوشیاری، در پی خواهد داشت. اکنون شواهد زیادی وجود دارند که نشان می دهند بیهوشی نوعی از هم پاشیدگی در همکاری بخشهای مختلف مغز است، این پدیده نوعی ناپیوستگی شناختی است تا خاموش شدن عمومی بدن. سوال کلیدی این است که شباهت میان بیهوشی عمومی و دیگر حالتهای ناهوشیاری از قبیل خواب بدون رویا چیست؟

3- “خویشتن” چیست؟

تمام تجربیات انسان با تجربه ای از “خویش” مرتبط است، اما “فردیت” پدیده ای پیچیده است که دیدگاه اول شخص را در جهان در بر می گیرد، احساسی از مالکیت بر روی بدن، اعمال و افکار خود و درک وضعیت روانی درونی و شرح حالی که فرد درباره تجربیات گذشته و رویاهای آینده اش برای خود بیان می کند. محققان اکنون می دانند که این ویژگی های متفاوت با مکانیزمهای مختلف مغزی در ارتباطند و می توان به صورت تجربی آنها را تغییر داد، درک اینکه مغز چگونه می تواند “خویشتن هوشیار” را بسازد می تواند به درک بهتر و درمان تاثیرگذارتر اختلالاتی مانند شیزوفرنی کمک کند.

4- چه عاملی تجربه اراده و خواست را تعیین می کند؟

این موضوع که آیا آزادی اراده وجود دارد یا نه یکی از جنجالی ترین سوالات فلسفی در جهان است، اما آنچه تردیدی درباره آن وجود ندارد این است که تجربه “نیت و علت” در اعمال انسان وجود دارد. عصب شناسان از دهه 1980 با بررسی نشانه های عصبی اراده و علت بودن، در حال مطالعه بر روی این موضوع بوده اند. اکنون دانشمندان زیادی بر سر رد این موضوع که اراده قطعا منجر به انجام عملی می شود به توافق رسیده اند و در عوض اراده را در قالب شبکه ای ویژه از مغز می بینند که عامل تصمیم های پیچیده و باز در اعمال مختلف است.

5- عملکرد هوشیاری چیست؟ کاربرد تجربه چیست؟

محققان اکنون دریافته اند که بسیاری از عملکردهای شناختی می توانند در غیاب هوشیاری انجام گیرند. انسان می تواند بدون هوشیاری اجسام را ببیند، تصمیم گیری کند و حتی در فعالیتهای داوطلبانه حضور بیابد. یکی از احتمالات برای توضیح چنین تواناییی این است: هوشیاری اطلاعات را با هم ادغام می کند. بر این اساس هر یک از تجربیات انسان تعداد بیشماری از احتمالات جایگزین را تعیین می کند و در حین انجام این کار مقادیر زیادی اطلاعات به وجود می آیند.

6- هوشیاری تا چه اندازه غنی است؟

اکثریت شواهد درباره هوشیاری بر اساس گزارشهای ذهنی به دست آمده اند، برای مثال بر اساس آنچه فرد از دیده هایش توصیف می کند. یکی از مباحثاتی که از گذشته تا به امروز مطرح بوده این است که آیا این ذهنی بودن منجر به از دست رفتن بخشی از شواهد شده و نوع تجربیات بر روی گزارش تجربه تاثیرگذار بوده است؟ شواهد جدید نشان می دهند که شاید این بحثها پایه درستی داشته باشند. به این شکل می توان یکی از آزاردهنده ترین مشکلات در دانش هوشیاری را مهار کرد، مشکلی که رفع آن می تواند مکانیزم مغز را از پدیده هایی که در ارتباط دادن تجربیات انسان نقش دارند جدا کرد.

7- آیا حیوانات هم هوشیار هستند؟

پستانداران از مکانیزمهای عصبی برخوردارند که برای وجود هوشیاری در انسانها از اهمیت برخوردارند از این رو می توان این حیوانات را نیز هوشیار نامید، با این وجود به نظر نمی آید که این جانداران از هوشیاری متشکل از “خویش هوشیاری” برخوردار باشند. از سویی دیگر پرنده ها و نرمتنانی مانند اختاپوسها به واسطه هوشمندی و پیچیدگی مغزی که دارند ابهامهایی درباره وجود هوشیاری در میان جاندارنی به جز پستانداران به وجود آورده اند.

8- آیا مبتلایان به زندگی نباتی هوشیارند؟

نشانه هایی که از رفتار مبتلایان به زندگی نباتی دیده شده است نشان می دهد آنها بیدارند اما آگاه نیستند. با این همه تصاویر مغزی نشان داده اند که تعدادی از این افراد از هوشیاری برخوردارند و بر همین اساس تا کنون تجهیزاتی برای برقراری ارتباط میان این نوع از بیماران و پزشکان یا اعضای خانواده به وجود آمده است. افزوده شدن به میزان حساسیت این شیوه ها و تجهیزات می تواند علاوه بر افزایش توانایی تشخیص آسیبها، به ارائه درمانهای جدید نیز کمک کند.