نتایج وسیع‌ترین و جدیدترین مطالعه درباره ۳۲ نوع سرطان در ۱۹۵ کشور جهان نشان می‌دهد اگرچه تعداد موارد مرگ ناشی از سرطان در ایران از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵ تقریبا دو برابر شده ، اما بر اساس مستندات موجود، به هیچ وجه، سونامی سرطان در ایران اتفاق نیفتاده است.
به گزارش پایگاه فراخوانهای علمی پژوهشی کشور (callforpapers.ir)، به نقل از دیده بان علم ایران؛ این مطالعه جهانی جدید و بسیار گسترده در انستیتوی سنجش و ارزشیابی سلامت (Institute of Health Metrics and Evaluation) وابسته به دانشگاه واشنگتن انجام و نتایج آن در مجله JAMA Oncology ماه دسامبر امسال منتشر شده است.
بر اساس نتایج این مطالعه که ۸ پژوهشگر ایرانی از دانشگاه های علوم پزشکی تهران، ایران، البرز، قم، و بقیه‌الله شرکت داشته‌اند، سرطان پس از بیماریهای قلبی عروقی مهمترین عامل مرگ‌ومیر در جهان است. با این حال، احتمال ابتلا به سرطان و مرگ ناشی از آن تا حدود زیادی به مکان زندگی افراد بستگی دارد.
افزایش ۵۰ درصدی موارد جدید سرطان در کشورهای توسعه نیافته
این مطالعه حاکی از افزایش چشمگیر تعداد موارد بروز سرطان از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵ است که اکثر آنها در کشورهای توسعه نیافته رخ داده است. به طوری که در این کشورها، موارد جدید سرطان ۵۰ درصد افزایش پیدا کرده است.
پژوهشگران در این مطالعه، کشورها را بر اساس مقیاس اجتماعی و دموگرافیک جوامع تقسیم‌بندی کرده‌اند. این مقیاس ترکیبی از تحصیلات، درآمد و باروری در دوره زمانی ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵ است و نتایج نشان می‌دهد تعداد موارد جدید سرطان در گروه کشورهای دارای بهترین مقیاس اجتماعی و دموگرافیک – از جمله ایالات متحده و ژاپن – به میزان ۳۶ درصد افزایش پیدا کرده است.
خطر سرطان، واقعی و فزاینده است
دکتر کریستینا فیتزموریس، استادیار انستیتوی سنجش و ارزشیابی سلامت در دانشگاه واشنگتن می‌گوید: «خطر سرطان واقعی و فزاینده است. تعداد موارد جدید سرطان تقریبا در تمام دنیا در حال افزایش است و این، بار فزاینده‌ای بر نظام سلامت تمامی کشورها تحمیل می‌کند. این بار، حتی در کشورهای توسعه یافته نیز مشاهده می‌شود. با این حال، سریعترین و مشکل‌سازترین بار در کشورهای توسعه نیافته دیده می‌شود که قابلیت و ظرفیت مبارزه با آن را ندارند.»
نگاهی به آمار سرطان در ایران بر اساس مطالعه ۲۰۱۵
۴۹ هزار ایرانی در ۲۰۱۵ با سرطان به کام مرگ رفتند
دکتر ملک‌زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت، مجری مطالعه بزرگ کوهورت گلستان به عنوان بزرگترین مطالعه کوهورت خاورمیانه و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران که از پژوهشگران اصلی مطالعه بار جهانی بیماریها در انستیتوی سنجش و ارزشیابی سلامت (Institute of Health Metrics and Evaluation ) وابسته به دانشگاه واشنگتن است، در گفت‌و‌گویی با دیده‌بان علم ایران درباره میزان بروز سرطان در ایران بر اساس نتایج این مطالعه گفت: در سال ۲۰۱۵ در ایران، تعداد ۳۸۵۵ هزار مرگ روی داده که ۱۲٫۸ درصد از آن (حدود ۴۹۹ هزار مرگ در هر دو جنس زن و مرد) ناشی از مجموع سرطانها بوده است. از کل تعداد موارد مرگ بر اثر سرطان، ۱۸ هزار مرگ در زنان رخ داده و بقیه موارد معادل ۳۱ هزار مرگ در مردان بوده است.
به گفته وی تعداد مرگهای ناشی از کل سرطانها در هر دو جنس در ایران طی سال ۱۹۹۰ معادل ۲۴ هزار مورد بوده و به عبارت دیگر، تعداد موارد مرگ ناشی از سرطان در ایران از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵ تقریبا دو برابر شده است.
گروه سنی بیشترین قربانیان سرطان در ایران
دکتر ملک‌زاده با اشاره به ارتباط افزایش سن و بروز سرطان به این نکته اشاره کرد که نرخ بروز سرطان در ایران با بالا رفتن سن افزایش پیدا می‌کند ، بیشترین بروز سرطان در سال ۱۹۹۰ در گروه سنی ۸۰ سال و بالاتر بوده و در سال ۲۰۱۵ بیشترین بروز سرطان در گروه سنی ۷۵ تا ۷۹ سال مشاهده شده است.
معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت، یادآور شد: به طور کلی، نرخ بروز و مرگ ناشی از سرطانها در مردان بسیار بیشتر از زنان بوده و هست.
شایعترین سرطانهای ایران
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران همچنین با بیان این که علل بروز سرطان در کشور ما در مناطق مختلف جغرافیایی متفاوت است افزود: در سطح ملی، شایعترین سرطانها شامل پستان، پروستات، معده، لوسمی، روده بزرگ، مثانه، و حنجره بوده‌اند. شیوع سرطان دهانه رحم نیز که در سال ۱۹۹۰ پنجمین سرطان شایع در کشور بوده در سال ۲۰۱۵۵ به شدت کاهش پیدا کرده است.
مرگبارترین سرطانهای ایران
معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت مرگبارترین سرطانها در ایران طی سال ۲۰۱۵ را نیز شامل سرطانهای معده ، ریه ، لوسمی ، مری، روده بزرگ، مغز و سیستم عصبی، پستان، پروستات، کبد و لوزالمعده برشمرد.
فوق تخصص بیماریهای گوارش و کبد بخش قابل توجهی از سرطانها را دارای عوامل خطر شناخته شده و در عمل قابل پیشگیری توصیف کرد و گفت: اکثر عوامل خطر سرطان ها از شیوه زندگی ناسالم افراد سرچشمه می‌گیرند و همگی قابل پیشگیری هستند.
رشد بروز سرطان در ایران واقعا بیشتر از همه کشورهای دنیاست؟!
چرا سونامی سرطان در ایران واقعیت ندارد؟
تا کنون گزارشهای متعددی درباره افزایش بروز سرطان و مرگهای ناشی از آن طی سالهای اخیر در ایران، گزارش شده است؛ گزارشهایی که حاکیست رشد بروز سرطان در ایران بیشتر از کشورهای دیگر است.
مجری مطالعه بزرگ کوهورت گلستان که با نمونه ۵۰ هزار نفری، عوامل خطر سرطانها بخصوص سرطانهای گوارش در استان گلستان را از سال ۸۴ مورد بررسی قرار داده است و برخی نتایج آن از جمله «سرطانزا بودن مصرف چای داغ و تریاک» ثبت جهانی شده است، نرخ بروز سرطانها در ایران را طی سال ۱۹۹۰، ۵۲۵ مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر و در ۲۰۱۵ نیز، ۸۰۵ مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر اعلام ، اما در عین حال بر این نکته بسیار تاکید کرد که بخش عمده‌ای از این افزایش در تعداد موارد مرگ و نرخ بروز سرطانها، ناشی از افزایش و پیر شدن جمعیت در ایران است. چراکه در واقع، نرخ استاندارد شده سنی مرگ و میر ناشی از سرطان ها از ۱۰۴ مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت به ۹۷ مرگ در هر ۱۰۰۰ هزار نفر کاهش پیدا کرده است.
بنا بر نتیجه‌ای که دکتر ملک‌زاده از نرخ استاندارد شده سنی مرگ و میر ناشی از سرطانها می‌گیرد ، علی‌رغم افزایش چشمگیر در موارد مرگ ناشی از سرطان در ایران، نرخ مرگ تغییر چشمگیری نداشته است و طبق گفته وی، نشان‌دهنده موفقیت نظام سلامت در پیشگیری از مرگ زودرس ناشی از سرطان است و بنابراین، گزارشهایی که در مورد سونامی سرطان در ایران به چاپ رسیده اند صحت ندارند و وضعیت مرگ و میر ناشی از سرطان در کشور ما هنوز بحرانی نیست.
ارائه آمار دقیق سرطان تنها بر اساس نظام «ثبت سرطان» امکانپذیر است
«ثبت سرطان» ضرورت اولیه نظام ارائه آمار سرطان در دنیا و از جمله مهمترین زیر ساختهای مورد نیاز برای استقرار برنامه کنترل سرطان است و نقش مهمی در طراحی و پایش برنامه‌های کنترلی سرطان از جمله ارزیابی برنامه‌های غربالگری سرطان و پیگیری بیماران سرطانی و ارزیابی شاخص‌های پیش‌آگهی و اختصاص منابع مالی و انسانی دارد.
با این که حدود ۷۰ درصد کل موارد سرطان در کشورهای در حال توسعه اتفاق می‌افتد، بیشتر سیستمهای ثبت سرطان مبتنی بر جمعیت، در کشورهای توسعه یافته قرار دارند و تعداد کمی از آنها در کشورهای در حال توسعه یافت می‌شوند و از سویی دیگر، متاسفانه اغلب سیستمهای ثبت سرطان موجود در کشورهای درحال توسعه با کیفیت بسیار پایینی اطلاعات لازم را جهت بررسی موارد سرطان جمع‌آوری می‌کنند.
کم‌شماری موارد سرطان ناشی از چیست؟
تحقیقات دکتر الهام محبی، دکتر کاظم زنده دل،دکتر علی اکبر حقدوست،دکتر غلامرضا روشندل، دکتر آرش اعتمادی،دکتر محمد علی محققی، دکتر ایرج حریرچی و دکتر رضا ملک‌زاده، محققان علوم پزشکی ایران نشان می‌دهد اغلب کشورهای در حال توسعه از سیستمهای ثبت مبتنی بر اطلاعات آزمایشگاهی (پاتولوژی) استفاده می‌کنند که این امر، به کم‌شماری موارد سرطان منجر می‌شود، این در حالیست که سیستم ثبت سرطان مبتنی بر جمعیت کارآمد، علاوه بر جمع آوری اطلاعات آزمایشگاهی به جمع‌آوری اطلاعات بالینی بیماران و اطلاعات مرگ بیماران نیز می‌پردازد.
علاوه بر نوع جمع‌آوری اطلاعات، پوشش جمعیتی ثبت سرطان نیز در دقت آمار سرطان بسیار اهمیت دارد. به طوری که در کشورهای توسعه یافته جمعیت تحت پوشش بالاتر از کشورهای در حال توسعه است؛ برای مثال میزان پوشش جمعیتی در ایالات متحده ۹۹ درصد، استرالیا و نیوزلند ۸۶ درصد و اتحادیه اروپا ۵۷ درصد است؛ درحالیکه میزان پوشش در کشورهای آمریکای جنوبی و مرکزی تنها ۲۱ درصد، و در کشورهای آفریقایی و کشورهای آسیایی به ترتیب ۱۱درصد و ۸ درصد است.
«ثبت سرطان جمعیتی استان گلستان»، اولین گزارش رسمی «سرطان در ایران» که وارد مرجع جهانی شد
بر اساس تحقیق یاد شده، در حال حاضر، معتبرترین منبع آمار در این زمینه، گزارشهای دوره‌ای آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان IARC (وابسته به سازمان بهداشت جهانی) است که در قالب کتابی با عنوان «سرطان در ۵ قاره جهان» ((Cancer in Five Continents) منتشر می‌شود و تا کنون ۱۰۰ گزارش دوره‌ای این کتاب منتشر شده است.
متاسفانه تا سال ۲۰۱۳ میلادی هیچ یک از گزارشهای ثبت سرطان در ایران از نظر کیفیت مورد تایید قرار نگرفته بود و آمار سرطان از کشور ما در این کتابها منتشر نمی‌شد. اما خوشبختانه در سال ۱۳۹۲۲ گزارش «ثبت سرطان جمعیتی استان گلستان» که پیش‌نیاز مطالعه بزرگ کوهورت گلستان بود و با همکاری دکتر سمنانی و دکتر روشندل و به سرپرستی دکتر ملک‌زاده تهیه شده بود، مورد تایید قرار گرفت و به عنوان اولین گزارش رسمی و معتبر از وضعیت سرطان ایران وارد این مرجع جهانی شد.
با این حال این گزارش که تنها مربوط به یک استان است، وضعیت متوسط کشور را در زمینه سرطان نشان نمی‌داد و برای اطلاع از آمار رسمی کشور، لازم بود آمارهای دقیقی از سایر استان‌های کشور نیز منتشر شود.
پروژه globocan تنها گزارش معتبر فعلی از وضعیت بروز سرطان در ایران
به گفته پژوهشگران ایرانی بررسی نظام ثبت سرطان در کشورهای مختلف جهان، در بیشتر کشورهای در حال توسعه، وضعیت آمار ثبت سرطان با محدودیتهای مختلفی مواجه است. با این حال به دلیل ضرورتی که برای برنامه‌ریزی و نظارت بر وضعیت سرطان وجود دارد، سازمان IARC (وابسته به سازمان بهداشت جهانی) اقدام به اجرای پروژه globocan کرده است که بر اساس آن با استفاده از داده‌های موجود در کشورها و همچنین گزارشهای معتبر کشورهای همسایه اقدام به تخمین تقریبی میزان بروز، شیوع و مرگ و میر ناشی از سرطانها برای تمام کشورها کرده است. در آخرین گزارش این پروژه که globocan 2102 نام دارد، میزان بروز، شیوع و مرگ و میر ناشی از انواع سرطانها برای کشور ما نیز ارائه شده است که در این خصوص از تمام گزارشهای موجود در کشور استفاده شده است.
فعلاً این تنها گزارش معتبری است که از وضعیت بروز سرطان در ایران وجود دارد و لازم است به آن استناد شود.
وضعیت فعلی ثبت سرطان در ایران چگونه است؟
بدین ترتیب و با توجه به اهمیت ارتقاء برنامه ثبت سرطان جمعیتی و بر اساس تجربه موفق اجرای «ثبت سرطان جمعیتی در استان گلستان» که با تلاش دکتر سمنانی و دکتر روشندل و تحت نظارت و سرپرستی دکتر ملک زاده صورت گرفته بود، در ادامه، معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، برنامه جامعی را برای ارتقاء ثبت سرطان در کشور طراحی کرد که به گفته دکتر ملک‌زاده بر اساس آن ، دانشگاههای علوم پزشکی کشور که زمینه و علاقه‌مندی اجرای چنین برنامه ای را داشتند به عنوان مجری برنامه ثبت سرطان در هر استان انتخاب شدند. مبنای این برنامه تشکیل مراکز ثبت سرطان جمعیتی در مراکز استانها است و مراکز ثبت سرطان استانی باید اقدامات لازم را برای طراحی و اجرای تمام فرایندهای نظام ثبت سرطان جمعیتی انجام دهند.
آماده شدن نتایج ثبت جمعیتی سرطان دو استان
آغاز ثبت سرطان جمعیتی در تمام دانشگاههای علوم پزشکی کشور
معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت با اشاره به این که نظام ثبت سرطان مبتنی بر جمعیت در ۱۰ استان کشور در حال اجراست گفت: تاکنون نتایج مراکز ثبت جمعیتی استان فارس و آذربایجان شرقی آماده شده است و به زودی نتایج آن منتشر خواهد شد. همچنین بر اساس تفاهم‌نامه امضا شده بین معاونت بهداشت، درمان، و تحقیقات و فناوری ورزات بهداشت تمام دانشگاههای علوم پزشکی کشور اقدام به اجرای برنامه ثبت سرطان جمعیتی خواهند کرد.
منشأ برداشتهای اشتباه از رشد سرطان در ایران چه بوده است؟
رشد ابتلا به سرطان در ایران همگام با سایر کشورها کمتر از ۱۰ درصد است
دکتر ملک‌زاده، با ارائه توضیحات بالا، تاکید دارد که با این همه، گزارش معتبری از روند بروز سرطان در ایران وجود ندارد و گزارش هایی که منتشر می‌شود بیشتر بر اساس گزارشهای دوره‌ای است که با تکیه بر ثبت سرطان مبتنی بر آسیب شناسی صورت می‌گیرد. این گزارشها به مرور زمان بر اساس تلاشهایی که در وزارت بهداشت و دانشگاهها صورت گرفته است و همچنین بودجه و اعتباری که به آنها اختصاص یافته، تکمیل شده است. بخش مهمی از رشدی که در این گزارشها مشاهده می‌شود، ناشی از تلاشی است که در جمع‌آوری بهتر اطلاعات صورت گرفته است.
وی اما افزود: از طرفی با توسعه خدمات آسیب‌شناسی در کشور ،به مرور زمان، تشخیص‌ها دقیق‌تر شده است. توسعه صورت گرفته در ثبت سرطان و همچنین افزایش دقت در تشخیص‌ها منجر به ایجاد گزارشهایی شده است که نشان می‌دهد سرعت رشد سرطان در ایران خیلی زیاد است. در حالی که بخشی از این روند کاذب است و نمی‌تواند مبنای تصمیم‌گیری و نگرانی از رشد سرطان در کشور باشد.
مجری مطالعه بزرگ کوهورت ۵۰ هزار نفری گلستان که دقیق‌ترین ثبت سرطان کشور را داراست، معتقد است سرعت رشد بروز سرطانها از روند منطقی و متعادلی برخوردار و مشابه سایر کشورهای دنیا است.
رشد فزاینده ابتلا به سرطان در ۱۷۴ کشور جهان
دکتر ملک‌زاده در توضیحات بیشتری در این باره به نتایج وسیع‌ترین و مهمترین مطالعه درباره ۳۲ نوع سرطان در ۱۹۵ کشور جهان استناد کرد که بر اساس آن شاهد رشد فزاینده ابتلا به سرطان در ۱۷۴کشور جهان هستیم. وی به این واقعیت که « ایران نیز از این رشد افزایشی مستثنی نبوده و همگام با بسیاری از کشورهای جهان و منطقه دارای رشد در آمار ابتلا به سرطان بوده است»، اشاره و در عین حال تاکید کرد که رشد ابتلا به سرطان در ایران از سایر کشورها بیشتر نبوده و کمتر از ۱۰ درصد است که این میزان رشد، در اغلب کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته نیز مشاهده می‌شود.
کاهش مرگ و میر بر اثر سرطان مری با بهبود شرایط در منطقه گلستان
بررسی‌های انجام شده درباره وضعیت ابتلا به سرطان و مرگ و میر ناشی از سرطان در ایران توسط دکتر ملک‌زاده، دکتر کاظم زنده‌دل،دکتر الهام محبی و همکارانشان حاکیست به علت مشکلات موجود در نظام ثبت سرطان کشور، اطلاعات بسیار محدودی برای تعیین روند زمانی ابتلا به سرطان در کشور وجود دارد و تنها منبع اطلاعاتی معتبر مبتنی بر جمعیت که طی سالیان گذشته اطلاعات را جمع‌آوری و تحلیل کرده است، مرکز ثبت سرطان جمعیتی استان گلستان است که اطلاعات آن نشان می‌دهد روند بروز سرطان مری در سال ۱۹۷۰ از ۱۰۰ مورد در صدهزار نفر به ۴۰ مورد در صد هزار نفر در سال ۲۰۰۰ و ۲۰ مورد در صد هزار نفر در سال ۲۰۱۰ کاهش یافته است و محققان دلیل این کاهش را به بهبود شرایط اقتصادی-اجتماعی در این منطقه نسبت می‌دهند.
توزیع بسیار متغیر بروز سرطان در مناطق مختلف ایران
معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت در ادامه گفت‌و‌گو با دیده‌بان علم ایران نیز اظهار کرد: توزیع بروز سرطان در مناطق مختلف کشور ما بسیار متغیر است و بسته به شرایط جغرافیایی، قومیتها، سبک زندگی و عوامل خطری که با آنها مواجه هستند با هم تفاوت دارند. از طرفی، میزان مرگ و میر ناشی از سرطانها بسته به آن که سرطانها را در چه زمانی تشخیص دهیم و همچنین دسترسی مردم به خدمات تشخیصی و درمانی با هم متفاوت است و متاسفانه آمار دقیق در خصوص این تفاوتها وجود ندارد.
استان گلستان، در راس سرطان مری ایران
به گفته وی با این حال آمارهای موجود نشان می‌دهد سرطان مری در استان گلستان از سایر استانها بالاتر است و سرطان معده در مناطق شمالی و شمال غرب کشور بیش از سایر مناطق مرکزی و جنوبی کشور است.
نگاهی به آمار شیوع سرطان در جهان
افزایش نرخ استاندارد شده سنی مرگ و میر ناشی از سرطان در ۵۰ کشور
بر اساس نتایج جدیدترین و وسیع‌ترین مطالعه جهانی درباره شیوع سرطان که در انستیتوی سنجش و ارزشیابی سلامت (Institute of Health Metrics and Evaluation) با همکاری ۸ پژوهشگر ایرانی انجام شده است، طی دهه گذشته، نرخ استاندارد شده سنی مرگ و میر ناشی از سرطان در بسیاری از جوامع کاهش پیدا کرده ولی در ۵۰ کشور افزایش داشته است و اکثر این کشورها در افریقای زیر صحرا واقع شده اند که شامل کنیا، تانزانیا، نیجریه، جمهوری دموگرافیک کنگو، مالی، و سنگال هستند. در این کشورها، خدمات پزشکی لازم برای پیشگیری، تشخیص و درمان سرطان وجود ندارد.
شمار قربانیان سرطان در ۱۹۵ کشور جهان طی سال ۲۰۱۵
سهم توسعه‌یافته‌ترین کشورها از مرگهای جدید بر اثر سرطان
در سال ۲۰۱۵، ۱۷ میلیون و ۵۰۰ هزار مورد جدید سرطان و ۸ میلیون و ۷۰۰ مرگ ناشی از سرطان در کل جهان روی داده است. بیشترین بار ناشی از سرطان کماکان در کشورهای توسعه یافته نظیر ایالات متحده، انگلستان، و آلمان متمرکز شده است .
همچنین در سطح جهان، ۴۴ درصد از موارد جدید سرطان و ۳۴ درصد از موارد مرگ ناشی از آن در کشورهای دارای بالاترین سطح از توسعه رخ داده است.
افزایش ۳۳ درصدی موارد جدید سرطان طی ۱۰ سال گذشته
مرگبارترین سرطانها در جهان
نتایج این مطالعه بزرگ حاکیست از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵ تعداد موارد جدید سرطان در سطح جهان به میزان ۳۳ درصد افزایش پیدا کرده است که شایع ترین انواع سرطان در سطح جهان شامل سرطانهای پستان، ریه، نای، و برونش و سرطان روده بزرگ و مقعد هستند.
سرطان ریه و سرطان روده بزرگ عامل بیشترین موارد مرگ و میر در جهان هستند و سرطان معده و کبد در رده پایین‌تر قرار دارند.
شایعترین سرطان زنان با ۵۲۳ هزار قربانی در ۲۰۱۵
مرگبارترین سرطان مردان با ۱٫۲ میلیون قربانی در ۲۰۱۵
سرطان پستان کماکان شایعترین و مرگبارترین سرطان در میان زنان است که در سال ۲۰۱۵ علت مرگ ۵۲۳ هزار زن در سطح جهان بوده است. در مردان سرطان پروستات عامل بیشترین موارد جدید سرطان در سال ۲۰۱۵۵ بوده است ولی مرگ ناشی از سرطان در مردان در درجه اول ناشی از سرطان ریه بوده است. در سال ۲۰۱۵ در سطح جهان تعداد یک میلیون و ۲۰۰۰ هزار مرد از سرطان ریه جان باخته‌اند.
قربانیانی که با سرطان دهانه رحم در ۲۰۱۵ به کام مرگ رفتند
نتایج این مطالعه بزرگ حاکیست که انواع سرطانهای شایع در کشورهای مختلف متفاوت هستند. برای مثال در سال ۲۰۱۵، سرطان دهانه رحم بیستمین علت مرگ در ایالات متحده بوده است. در حالی که در مکزیک، کشور همسایه ایالات متحده، سرطان دهانه رحم در رده هشتم قرار داشته و نرخ مرگ ناشی از آن در مکزیک دو برابر ایالات متحده بوده است. در افریقای جنوبی با منابع بسیار محدودتر، سرطان دهانه رحم، دومین عامل مرگ ناشی از سرطان بوده که ۵ هزار و ۴۰۰ زن را به کام مرگ برده است.
افزایش بروز سرطان کبد از ۲۰۱۰ تا کنون
نخستین کشورهای قربانی سرطان کبد
پژوهشگرانی که در این مطالعه وسیع سرطان‌شناسی شرکت‌داشته‌اند از دولت‌ها و بخشهای خصوصی دست‌اندرکار سلامت خواسته‌اند که روش های پیشگیری را گسترش دهند. این مهم به ویژه در کشورهای توسعه نیافته اهمیت دارد زیرا مرگبارترین سرطان ها در این کشورها از جمله سرطان دهانه رحم و سرطان کبد در عین حال کاملا قابل پیشگیری هستند. برای مثال، هپاتیت های مزمن B و C که مسؤول بیشترین موارد مرگ ناشی از سرطان کبد هستند کاملا قابل پیشگیری هستند. با این حال، در کشورهای توسعه نیافته که واکسیناسیون کودکان برای هپاتیت B همگانی نیست، بروز سرطان کبد از سال ۲۰۱۰ بسیار افزایش پیدا کرده است. کشورهایی که بیشترین موارد مرگ ناشی از سرطان کبد در آنها روی داده است شامل نیجریه، غنا، مصر، و تایلند هستند.
۲۰۸ میلیون سال از دست رفته به علت ناتوانی بر اثر سرطان
مطالعه انجام شده در انستیتوی سنجش و ارزشیابی سلامت (Institute of Health Metric and Evaluation) دانشگاه واشنگتن نشان می‌دهد سرطان در هر دو جنس مرد و زن، منجر به از دست رفتن ۲۰۸٫۳ میلیون سال به علت ناتوانی (DALYs) شده است که بالاترین میزان در بین مردان متعلق به سرطان ریه و برنش با ۱٫۲ میلیون مرگ و ۲۵٫۹۹ میلیون سال از دست رفته به علت ناتوانی است و در میان زنان سرطان پستان با ۵۲۳ هزار مرگ و ۱۵٫۱۱ میلیون سال از دست رفته به علت ناتوانی در رتبه نخست قرار دارد.
فاصله فاحش کشورهای توسعه یافته و توسعه نیافته در نسبت بروز و مرگ و میر سرطان
آنچه در میان نتایج این مطالعه قابل توجه است نسبت بروز سرطان به مرگ و میر بر اثر سرطان است. در کشورهای غربی و توسعه یافته هر سال حدودا به میزان یک سوم تعداد کل سرطانها، مرگ ناشی از سرطان گزارش می‌شود، در حالی که در کشورهای در حال توسعه این فاصله بسیار کم است و در بعضی از کشورها میزان بروز و مرگ و میر بر اثر سرطان، تقریبا مساوی است.
اهمیت این شاخص نشانگر مناسبی برای وضعیت تشخیص و درمان کشورهاست. به عبارتی، هرچه سیستم بهداشتی و درمانی یک کشور، قوی‌تر باشد و درمانها بموقع و مناسب انجام شوند، از مرگهای بیشتری جلوگیری می‌شود و فاصله تعداد بیمار با تعداد مرگ افزایش می‌یابد. از طرفی، به دلیل وجود برنامه‌های غربالگری در کشورهای پیشرفته، بیماران در مراحل زودتر تشخیص داده می‌شوند و درمانهای آنها بیشتر نتیجه‌بخش خواهد بود. حال آن که متاسفانه در بیشتر کشورهای در حال توسعه که برنامه‌های تشخیص زودهنگام و مدیریت مناسبی در مورد نحوه تشخیص و درمانهای سرطانها وجود ندارد نرخ مرگ ناشی از سرطان ها بسیار بالاست.
بار سنگین افزایش سرطان بر دوش نظام سلامت جهان
دکتر موری، رئیس انستیتوی سنجش و ارزشیابی سلامت در این باره می گوید: «افزایش موارد جدید سرطان و سایر بیماریهای غیرواگیر در دهه‌های آینده، بار سنگینی بر نظام‌های سلامت به ویژه در کشورهای دارای منابع محدود تحمیل خواهد کرد. سرمایه‌گذاری بر روی پیشگیری، غربالگری، و درمان در کنار اندازه‌گیری دقیق‌تر سطوح و روند بروز و مرگ ناشی از این بیماریها برای کاهش این بار قابل پیشگیری ضرورت دارد.»
دکتر ملک‌زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت نیز تاکید دارد: در ایران، با افزایش تعداد موارد بروز و مرگ ناشی از سرطان، ضرورت پژوهش برای شناخت عوامل خطر سرطان، و رصد کردن روند بروز، شیوع، و مرگ ناشی از سرطان بسیار واضح است. از سوی دیگر، تدوین سیاست های هزینه اثربخش برای پیشگیری از سرطان های قابل پیشگیری، و تشخیص و درمان زودرس سرطانها برای کاهش بروز و مرگ ناشی از سرطان از اهمیت بسیار زیادی در نظام سلامت برخوردار هستند.
خطرناک‌ترین عوامل ایجاد سرطان
دکتر ملک‌زاده در ادامه گفت‌و‌گو با دیده‌بان علم ایران، به عوامل خطر ابتلا به سرطانها اشاره کرد و افزود: «مصرف سیگار، انواع مواد مخدر ، بویژه تریاک و دخانیات از عوامل اصلی خطر بروز سرطانها هستند.
به گفته وی، ۱۴ درصد ایرانی ها سیگار می‌کشند و ۱۲ درصد عمدتا در سنین بالای ۴۰ سال تریاک مصرف می‌کنند.
مجری بزرگترین مطالعه کوهورت خاورمیانه که با نمونه ۵۰ هزار نفری ، عوامل خطر سرطانها بخصوص سرطانهای گوارش در استان گلستان را از سال ۸۴ مورد ارزیابی قرار داده است ، مصرف تریاک را شدیدا سرطانزا دانست و گفت: این ماده مخدر، عمر مصرف کنندگان را ۲٫۵ برابر سایرین کاهش می‌دهد.
وی خاطرنشان کرد: سرطانزایی مصرف تریاک و دخانیات بر اساس نتایج این مطالعه قطعیت دارد، به طوری که نتایج مطالعه کوهورت گلستان در این زمینه، به نام ایران ، ثبت جهانی شده است.
سرپرست تیم مطالعاتی کوهورت گلستان، همچنین به مصرف نوشیدنی‌هایی با حرارت بالا و از جمله چای داغ به عنوان نوشیدنی پرمصرف ایرانی‌ها و تاثیر آن در بروز سرطان مری اشاره کرد و گفت: بر اساس نتیجه ثبت جهانی شده مطالعه کوهورت گلستان، شانس ابتلا به سرطان مری افرادی که چای خود را ۲ تا ۳ دقیقه یا کمتر پس از سرو کردن می‌نوشند در مقایسه با کسانی که چای خود را ۴ تا ۵ دقیقه بعد می‌نوشند ۱۰ برابر بیشتر است!
دکتر ملک‌زاده تاکید کرد: نوشیدن چای داغ بالای ۶۵ درجه حرارت، در ایجاد سرطان مری نقش بسیاری دارد چراکه موجب آسیب جدی به مری و در نتیجه افزایش نفوذپذیری مخاط مری می‌شود.
مصرف الکل نیز از اصلی‌ترین عوامل خطر سرطان‌هاست که به گفته معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت، نقش مهمی در بروز انواع سرطان دارد.
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران همچنین به نقش یک عامل ساده اما بسیار تاثیرگذار در ایجاد سرطانها اشاره کرد و گفت: مطالعه کوهورت گلستان همچنین نشان داد که رعایت بهداشت دهان و دندان و مسواک زدن در پیشگیری از بروز سرطان بسیار موثر است. چرا که بررسی‌ها نشان داده است عدم رعایت بهداشت دهان و دندان زمینه را برای ابتلا به انواع بیماریهای مزمن و انواع سرطانها از جمله سرطان حفره دهان، مری و معده، پانکرانس و ریه فراهم می‌کند.
به گفته رییس پژوهشکده بیماریهای گوارش و کبد، وجود دندان فاسد و پرشده، یا فقدان دندان خطر سرطان مری را افزایش می‌دهد. همچنین افرادی که از مسواک استفاده نمی‌کنند، نسبت به کسانی به طور مرتب از مسواک استفاده می‌کنند بیشتر در معرض ابتلا به سرطان مری و معده هستند.
دکتر ملک زاده، در ادامه گفت: سایر عوامل خطر ناشی از شیوه زندگی ناسالم نیز در افزایش بروز سرطان ها نقش فزاینده ای داشته اند. از جمله این عوامل باید به علل خطر تغذیه‌ای، افزایش وزن، و کم تحرکی اشاره کرد که متاسفانه ایرانی‌ها جزو کم‌تحرک‌ترین ملتهای جهان هستند.
وی در این باره نیز گفت: عدم فعالیت بدنی و چاقی دوران کودکی و نوجوانی بخصوص در زنان احتمال ابتلا به سرطان مری در بزرگسالی را افزایش می‌دهد.
فوق تخصص بیماریهای گوارش و کبد، گفت: همچنین مصرف زیاد نمک و چربی ناسالم، مصرف زیاد گوشت قرمز و سفید، مصرف زیاد غذاهای کبابی که با حرارت بالا طبخ یا سرخ شده‌اند و نوشیدنی‌های شیرین در کنار مصرف کم میوه و سبزیجات از علل خطر شناخته شده برای سرطانهای دستگاه گوارش هستند.
وی مصرف غذای بیش از حد نیاز را نیز باعث افزایش وزن دانست که خود از علل افزایش خطر بروز سرطان هاست.
مجری مطالعه بزرگ کوهورت گلستان، با اشاره به اهمیت دسترسی به آب آشامیدنی سالم، با استناد به بخشی از نتایج این مطالعه گفت: تحقیقات ما ثابت کرد که استفاده از آب آشامیدنی غیرلوله‌کشی غیربهداشتی، در ایجاد سرطانهای گوارشی نقش دارد.
وی همچنین تماس با حیوانات را یکی از عوامل ایجاد سرطانها در انسان دانست.
علاوه بر عوامل خطر ناشی از شیوه زندگی ناسالم، عوامل خطر قابل پیشگیری دیگری نیز برای سرطانها مطرح است. دکتر ملک‌زاده در این باره گفت: « انواعی از عفونتها از عوامل خطر برخی از سرطانها هستند. برای مثال، هپاتیت B و C از جمله علل شناخته شده سرطان کبد هستند که به راحتی با واکسیناسیون و درمان بموقع قابل پیشگیری هستند. همچنین باکتری هلیکوباکتر پیلوری از جمله علل شناخته شده سرطانهای دستگاه گوارش در انسان است که ریشه‌کنی آن می‌تواند از بروز موارد بسیاری از سرطان های گوارشی پیشگیری کند.
به گفته وی، علاوه بر این، ویروس پاپیلومای انسانی که از طریق آمیزش جنسی منتقل می‌شود عامل بروز سرطان دهانه رحم است که واکسیناسیون علیه آن در بسیاری از کشورها از بروز موارد جدید این نوع سرطان کاسته است.
دکتر ملک‌زاده البته به نقش عوامل ژنتیکی در ایجاد سرطانها نیز اشاره کرد و گفت: مطالعه کوهورت گلستان نشان داده است فاکتورهای ژنتیکی نقش بسیار مهمی در ایجاد سرطان مری دارند و حهش در برخی ژن‌ها سبب می‌شود بعضی افراد شانس بیشتری در ابتلا به سرطان مری داشته باشند و نتوانند مواد سرطانزا را از بین ببرند.
وی توصیه کرد افراد بالای ۶۰ سال در فواصل کم، با آندوسکوپی چکاپ شوند.
توانایی نظام سلامت ایران در تشخیص و درمان سرطانها
دکتر ملک‌زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت تاکید دارد: نظام سلامت ایران در تشخیص و درمان بموقع برخی از سرطانها توانمندی دارد و گروهی از سرطانها از جمله سرطان پستان، سرطان دهانه رحم، سرطان روده بزرگ، و برخی دیگر از سرطان ها در صورت تشخیص زودرس قابل پیشگیری و درمان هستند.
معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت خاطرنشان کرد: علی‌رغم تصور موجود در مورد اجتناب‌ناپذیر بودن سرطان، بخش عمده ای از سرطانها با اصلاح شیوه زندگی و درمان عوامل خطر باکتریایی و ویروسی قابل پیشگیری و بسیاری از سرطانها با تشخیص زودرس قابل درمان هستند.
وی وظیفه نظام سلامت را آموزش شیوه زندگی سالم به شهروندان دانست و گفت: آموزش دادن، امکان تشخیص زودرس سرطان های قابل درمان را در اقصی نقاط کشور فراهم کند.
سایر عوامل غذایی تحریک‌کننده سرطان
چربیهای اکسیدشده مانند روغنی که به دفعات برای سرخ کردن استفاده شده‌اند.
گوشت قرمز فرآیند شده مانند سوسیس و کالباس و گوشتهای قرمز دودی و نمک سود شده
غذاهایی که به شدت سرخ یا کباب شده و به رنگ قهوه ای تیره درآمده‌اند.
نیتریتها و نیتراتها : نگهدارنده های مواد غذایی که برای ایجاد رنگ صورتی به موادی مانند سوسیس و کالباس اضافه می‌شود.
مواد غذایی کپک زده به ویژه سیب زمینی، بادام زمینی و قارچ و جوانه‌ها.
آفت کشها و سایر مواد شیمیایی مربوط به کشاورزی.
رنگ های غذایی مصنوعی به ویژه رنگهای قرمز
عوامل غذایی مهار کننده سرطان
مواد غذایی غنی از فیبر
فیبر به وسیله غذاهایی مثل گندم کامل سبوس دار، میوه ها، سبزی ها، حبوبات، آجیل و دانه ها تامین می شود.
سبزیها و میوه های تازه
مصرف سبزیهای با رنگ سبز تیره، نارنجی یا متمایل به زرد، سبزی های خانواده کلم براکلی، کلم دلمه ای، کلم پیچ، گل کلم، چغندر، هویج، مارچوبه، پیاز، سیر و زردچوبه
مواد غذایی غنی از کلسیم و ویتامین
مصرف فراورده های لبنی کم چرب می تواند خطر بروز سرطان کولون را کاهش دهد.
ماهی و اسید چرب امگا-۳
ویتامینهای A,C.E اسید فولیک ، ویتامین B12 وسلنیم
تغییراتی که باید در رژیم غذایی داد
استفاده بیشتر از میوه و سبزیهای تازه
به گونه ای برنامه‌ریزی کنید که بتوانید روزانه حداقل ۵ وعده میوه و سبزیجات بخورید، استفاده از مقادیر زیاد میوه و سبزی به صورتی که گرسنگی شما را برطرف کند می تواند به شما در مصرف کمتر غذاهای پرچرب مانند گوشت و پنیر و میان وعده های ناسالم کمک کند.
استفاده هرچه بیشتر از غلات کامل
بجای نان سفید و لواش از نان‌هایی که از آرد کامل گندم تهیه شده‌اند مثل سنگک و نان سبوس دار استفاده کنید به این ترتیب مقداری از فیبر مورد نیاز روزانه شما تامین می‌شود همان طور که گفته شد فیبر علاوه برآنکه جزو مواد ضد سرطان محسوب می‌شود از افزایش وزن هم جلوگیری می‌کند.
نوشیدن مقادیر کافی آب در روز
روزانه حداقل ۶ تا ۸ لیوان آب مصرف کنید و مصرف نوشابه های گازدار و آب میوه های شیرین را به حداقل برسانید
محدود کردن چربیهای مضر و استفاده بیشتر از غذاهای کم‌چرب
به طور کلی از غذاهای کم چرب استفاده کنید و از سرخ کردن غذا بپرهیزید. روغن های مایع مانند روغن زیتون، روغن کلزا فاقد کلسترول بوده و در صورتی که این روغن ها تحت تاثیر حرارت زیاد قرار نگیرند برای مصرف مناسب هستند. چربی گوشت و پوست مرغ را قبل از پختن جدا کنید و از فرآورده هایی چون کره، خامه و پنیر پرچرب کمتر استفاده نکنید.
مصرف ماهی دوبار در هفته و استفاده از اسید چرب امگا-۳
مصرف ماهی دوبار در هفته را جایگزین مصرف گوشت قرمز کنید
محدود کردن غذاهای شور
از غذاهای شور مثل آجیل، ماهی دودی، پنیر شور، چیبس، کنسرو، ترشی های شور، سوسیس و کالباس پرهیز کنید و سر سفره به غذا، سالاد یا ماست، نمک اضافه نکنید.
مصرف محدود غذاهای آماده کبابی و سرخ کرده شدید
سعی کنید از غذاهای آماده مثل ساندویچ و پیتزا و کنسروها استفاده نکنید؛ بجای آن از غذاهایی که به روش بخارپز و آب پز و با حرارت کم تهیه شده اند استفاده کنید.
کاهش اضافه وزن و ترک سیگار
از آن جا که مصرف موادغذایی تحریک کننده سرطان اگر با مصرف سیگار، چاقی و اضافه وزن همراه باشد به طور قویتری ابتلا به سرطان را افزایش می دهد. برای انتخاب روش مناسب ترک سیگار و کاهش وزن باید با پزشک مشورت کرد.